Truso z perspektywy kobiety. Przęśliki i ciężarki tkackie.

Wczesnośredniowieczne Truso (dzisiejszy Janów Pomorski pod Elblągiem) nie od dziś cieszy się sławą legendarnej osady wikingów wymienionej w opisie podróży Wulfstana. Miejsca handlu i wyrafinowanego rzemiosła, porównywanego z Birką czy Hedeby. Przy całym jednak uwielbieniu dla walecznych wojowników i nieustraszonych podróżników niektórzy zapominają, że nie byli oni sami – były też kobiety: dumne matki, żony i córki, które tworzyły Dom, kiedy mężczyźnie włóczyli się po świecie.

…A do “tworzenia Domu” potrzeba całkiem sporo sprzętu, więc zaczynamy:

Przęśliki

Wykopaliska na terenie osady Truso pokazały, że na tym terenie osiedlali się nie tylko wikingowie. A więc szukając bardzo wstecz wśród znalezionych artefaktów znaleźć można przęśliki przypisywane kulturze łużyckiej

Spindle whorls of Luzycka culture, bronze age, Janow Pomorski, Poland from the book Truso Studies vol 1
Przęśliki ludności kultury łużyckiej (epoka brązu). Mateusz Bogucki Marek F. Jagodzinski red. “Studia nad Truso. Tom 1:1  Janów pomorski stan.1. Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w latach 2007-2008) str 76.
Oksywska culture spindle whorls from "Truso studies" vol 1
Przęśliki ludności kulturyo ksywskiej. Mateusz Bogucki Marek F. Jagodzinski red. “Studia nad Truso. Tom 1:1. Janów pomorski stan.1. Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w latach 2007-2008) str 204.

Dalej, w epoce bardziej mnie interesującej, zabytki są coraz ciekawsze.

Z analizowanej części osady pozyskano siedem egzemplarzy glinianych przęślików (…) Nawiązując do klasyfikacji przęślików wczesnosłowiańskich i zachodniobałtyckich wyróżniono, z uwagi na kształt, 4 typy tych zabytków reprezentowanych w Janowie Pomorskim: przęśliki dwustożkowe (typ 1) ; kuliste – zwykle spłaszczone (typ 2); stożkowate (typ 3) (…). Cześć omawianych zabytków typu 1 nosi dość wyraźne ślady obtaczania. Niektóre egzemplarze ornamentowano liniami poziomymi, niekiedy bardzo głęboko rytymi.

/ Mateusz Bogucki Marek F. Jagodzinski red. “Studia nad Truso. Tom 1:2. Janów pomorski stan.1. Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w latach 2007-2008) str 99./

Early medieval spindle whorls and warp weight from Janow Pomorski, Poland
Wczesnośredniowieczne przęśliki i ciężarek tkacki . Mateusz Bogucki Marek F. Jagodzinski red. “Studia nad Truso. Tom 1:2. Janów pomorski stan.1. Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w latach 2007-2008) str 197.

Powyższe przęśliki zostały wykonane z gliny. Poza tym w zbiorach MAH znajdują się też przęśliki z łupku skandynawskiego, steatytu a nawet jeden z ołowiu (stożkowe maleństwo poniżej numerka)

Różne przęśliki z wikińskiego Truso
Różne przęśliki na wystawie “Truso – legenda Bałtyku”

Na wystawie o Truso znajdują się także trzy inne obiekty. Chociaż na potrzeby ekspozycji są przedstawione jako pionki do gry, równie dobrze mgły by być zakwalifikowane jako przęśliki.

Przęślik rogowy płaski

Przęślik płaski, rogowy na wsytawie "Truso- Legenda Bałtyku"
Przęślik płaski, rogowy na wystawie “Truso- Legenda Bałtyku”

Przęślik rogowy w kształcie okrągłej tarczy z otworem w środku. Powierzchnia górna zdobiona dwoma ciągami “oczek” ( kółeczek z punktami w środku) rozlokowanym wzdłuż krawędzi zewnętrznej oraz wokół otworu. Średnica – ok 3,6 cm, wysokość 1,1 cm; średnica otworu 0,7 cm. Nr inw. MAH 742/2006

/Marek F. Jagodziński “Truso. Między Weonodlanem a Witlandem“, Muzeum Archeologiczno-Historyczne Elbląg 2010, str 179

Analogie:

Spindle whorle with circular ornamentsObject from the exhibition We call them Vikings produced by The Swedish History Museum W elbląskim muzeum jest jeszcze jeden, podobny obiekt datowany na XIII-XIV wiek. Muszę to sprawdzić, ale zapowiada się ciekawie…

Przęślik kościany półkolisty

Przęślik z główki kości udowej.
Przęślik z główki kości udowej na wystawie “Truso – legenda Bałtyku”

W wykopie nr 2008/XIX znaleziono półkolisty przedmiot wykonany z  główki kości długiej, zaopatrzony w klepsydrowaty w przekroju otwór na wylot. Posiada średnicę 4,3 cm, wysokość 2,5 cm, a otwór o średnicy 0,8-1,0 cm. (…) z dużym prawdopodobieństwem można przypisać im funkcję przęślików

/ Mateusz Bogucki Marek F. Jagodzinski red. “Studia nad Truso. Tom 2. Eugeniusz Cnotliwy, Przedmioty z poroża i z kości z Janowa Pomorskiego” str 89.

Analogie:Spindle whorleObject from the exhibition We call them Vikings produced by The Swedish History Museum

Jeszcze jeden z Whithorn w Szkocji… i z Tajwanu

Przęślik bursztynowy

Przęślik bursztynowy na wystawie "Truso - legenda Bałtyku
Przęślik bursztynowy na wystawie “Truso – legenda Bałtyku

Przęślik bursztynowy,  kształtem zbliżony do półkuli z dookolnymi pasami. Od wierzchołka do podstawy centralnie wywiercony stożkowany otwór. Powierzchnia starannie wypolerowana. Wysokość 2,5 cm średnica podstawy 3,1 cm średnica otworu 1 cm u podstawy, 0,85 cm na wierzchołku, waga 15,24g. Nr inw. MAH 82/2005 /Marek F. Jagodziński “Truso. Między Weonodlanem a Witlandem“, Muzeum Archeologiczno-Historyczne Elbląg 2010, str 178

Analogie: Spindle whorleObject from the exhibition We call them Vikings produced by The Swedish History Museum

I jeszcze jeden przypadek – cztery paciorki bursztynowe wielkości przęślika (zidentyfikowane jako przęśliki) na jednej kolii z Gotlandii
Eight beads: three amber; three monochrome glass; one melon; also one amber hemispherical spindle-whorl with concentric grooves.
Kolia z bursztynowymi przęślikami, Gotlandia XI-XII wiek, zdjęcie ze strony britishmuseum.org na licencji CC 4.0

Tak mnie naszło, że powinnam pod tym kątem przejrzeć kolie gockie z Weklic. Zdumiewająco podobne są…

 

Gdyby wam było mało  zdjęć przęślików:

Ciężarki tkackie

Ciężarki tkackie z Truso
Ciężarki tkackie z Truso

Ich kopii użyłam do osnucia krosna stojącego na wystawie. Ich średnica waha się od  9,5 do 16 cm, wysokość oscyluje wokół 3-4 cm, a waga około to 250-300g (w przybliżeniu).

Ciekawe jest to, że czasem nie były to po prostu placki gliny o określonych parametrach – niektóre miały naniesione znali własnościowe, jak np obiekt MAH1564/01 (przypomina F w lustrzanym odbiciu)

Rozdzielacz tkacki

Pisząc o przedmiotach związanych z tworzeniem materiału muszę wspomnieć o jeszcze jednej rzeczy. Publikacje o Truso wymieniają jedynie dwa zachowane obiekty drewniane: fragment słupa konstrukcyjnego i „rozdzielacz tkacki”.

Deseczka o wymiarach 9,1 cm x 5,2 cm x 1,1 cm (nr inw. MAH 128/2008) ma swoje Analogie w Szczecinie i Opolu przy czym ta pierwsza, bardziej zbliżona wymiarami jest z kory i interpretowana jest jako pływak do sieci, a ta druga mimo iż interpretowana jako „tabliczka tkacka” ma kształt bardziej pociągły. Biorąc pod uwagę znaleziska tabliczek z innych miejsc i moje niewielkie doświadczenie tkackie mogę śmiało twierdzić, że nie żadne z nich nie były używane do tkania. Czy mógł to być rozdzielacz lub element konstrukcyjny krosien? Również wątpię, aczkolwiek mogę się mylić.

Bibliografia:

  • Marek F. Jagodziński “Truso. Między Weonodlanem a Witlandem“, Muzeum Archeologiczno-Historyczne Elbląg 2010
  • Mateusz Bogucki Marek F. Jagodzinski red. “Studia nad Truso.  Janów pomorski stan.1. Wyniki ratowniczych badań archeologicznych w latach 2007-2008″ Tom 1:1, 1:2. Muzeum Archeologiczno-Historyczne, Elbląg 2012
  • Eugeniusz Cnotliwy, Mateusz Bogucki Marek F. Jagodzinski red. “Studia nad Truso. Przedmioty z poroża i kości z Janowa Pomorskiego” . Muzeum Archeologiczno-Historyczne, Elbląg 2013

Zdjęcia zostały wykonane na wystawie „Truso- legenda Bałtyku” w Muzeum Archeologiczno-Historycznym w Elblągu.

Ilustracje z publikacji zamieszczam za zgodą dr Marka F. Jagodzińskiego.

 

Zobacz też...

1 Comment

  1. SUPER zebrane i napisane. wow.

Leave a Reply

This site uses Akismet to reduce spam. Learn how your comment data is processed.